Nowe to niewielka, licząca 8,5 tys. mieszkańców miejscowość, malowniczo położona na wysokim brzegu Wisły, na granicy Pojezierza Starogardzkiego i Borów Tucholskich. Pod względem etniczno-kulturowym należy ono do Kociewia. Osią miasta i gminy jest Droga Krajowa nr 1, dawniejszy Szlak Bursztynowy i Droga Królewska. Nazwa miasta wywodzi się ze średniowiecza, kiedy to zwało się po łacienie Novo Castro czyli Nowy Gród, przypuszczalnie w opozycji do pobliskiego Starogardu lub jako wyraz założenia nowego grodu w miejsce wcześniejszego. Pierwsze ślady stałego osadnictwa pochodzą z czasów neolitu. W okresie rzymskim obok wspomnianego szlaku bursztynowego znajdowała się przeprawa wiślana. To korzystne położenie komunikacyjno - handlowe przez wieki stymulowało rozwój osady i miasta i osady ąz do 1851 roku, kiedy to ominęłaNowe linia kolejowa. Przypuszczalnie pierwsze grodzisko nowskie znajdowało się w końcu I tysiąclecia n.e na tzw. Garbuzach. Upadło ono wraz z podboje, Pomorza przez Piastów. Po podziale dzielnicowym Pomorze zaczęło odzyskiwać swą auonomię i w 2 połowie XII w. założono tu nowy gród. Po raz pierwszy występuje on w Ąródłach pisanych z 1266 roku, jako miejsce śmierci księcia Świętopełka i póĄniejszej potyczki z Krzyżakami. W 1277 roku Nowe stało się udokumentowaną siedzibą kastelanii , w 5 lat póĄniej zaś osadzono tu pierwszych na nuiekrzyżackim Pomorzu franciszkanów. Świadczy to o tym, że osada ta miała już wówczas wyraĄnie miejski, lecz p rzedlokacyjny, charakter. W okresie rządów czeskich Nowe, jako miasto prywatne, oddane zostało Piotrowi Świecy. On to wraz z rodzinąnadał w nim w 1302 roku dziedzicznewójtostwo Walterowi Grzeli, co niektórzy historycyuznają za pierwszy na Pomorzu pisany akt lokacyjny na prawiepolskim. Konflikt lenny Święców z Łokietkiem wkrótce potem zamienił losy Pomorza, przyzwany bowiem przez władcę na pomoc Zakon zajmuje je dla siebie. Po krwawej obronie pada także nowski kasztel. miasto zaś zostaje zatrzymane w swym rozwoju. Nowy impuls daje mu dopiero krzyżacka lokacja na prawie chełmińskim, dokonana przez WM Dusemera w 1350 roku. Nowe miasto nowskiepowstało w większości w oparciu o pomorską jeszcze owalnice. Wszystkie jego ważne obiekty uzyskały w 2 połowie XIV wieku kamienną i ceglaną formę zachowując swą lokalizację Władze w mieście sprawował mocno zminczony patrycjat, reszta ludności była jednak polska. Przejawem tej polskości było wstąpienie Nowego do powstającego Związku Pruskiego. Czołową rolę odgrywał w nim Jan z Jani, rycerz z ziemii nowskiej. Był on jednym z inicjatorów konfederacji, która odbiła Nowe z rąk Krzyżaków w początkach 1454 roku...
Starówka nowska zachowała do dziś niemal nienaruszony układ średniowiecznego, krzyżackiego miasta, z elementami wcześniejszej jeszcze, pomorskiej siatki ulic. Jej centrum stanowi kwadratowy rynek, przy którym mieściły się niegdyś 32 budynki, na nim samymy zaś był ratusz i drewniane sukiennice handlowe. Pozostałe 98 budynków prywatnych znajdowao się w ulicach, z których dwie, jako przedłużenie traktów handlowych, miały szczególne znaczenie. Były to Gdańska i Grudziądzka. Całość otaczały zewsza mury i wieże obronne...
W trzech narożnikach miasta znajdowały się jego główne budowle. W północno - wschodnim zamek, w północno-zachodnim fara, w południowo-wschodnim kompleks zakonny z kościołem i klasztorem. Poza miastem mieściła się jeszcze jedna świątynia. Poniżej zaś, nad Wisłą, od XVI w. rozwijała się osada Rybaki, z przystanią rzeczną i zajazdem. Tamże osiedlili się Mennonici, wykształcając właściwy sobie typ zagrosy wiejskiej...
