Rozwój ruchu społecznego pod koniec XIX w. i na początku XX w.
[...]W latach siedemdziesiątych XIX w. rozpoczął się w powiecie świeckim rozwój masowych organizacji polskich ,głównie gospodarczych.Już w 1869 r. powstało Towarzystwo Przemysłowe w Świeciu , następnie w 1873 r. Bank Ludowy w Drzycimiu ,a w 1874 r. w Nowem . ...... W 1877 r. banki te liczyły 60 oraz 80 członków . W drugiej połowie lat siedemdziesiątych powstały banki ludowe w Serocku i Lubiewie. W 1873 r. w Nowem zostało utworzone Katolickie Towarzystwo Ludowe z 22 członkami. Przewodniczył mu rzeĄnik Józef Smoczyński ,jego zastępcą był rzeĄnik Zachariasz Stojałowski , a sekretarzem wikary ks. Wiśniewski .Po paru latach działalność tego związku zamarła .Podobny los spotkał również pierwsze kółka rolnicze , jakie powstały w powiecie swieckim. Ponowne ożywienie polskiego życia organizacyjnego nastąpiło w latach dziewięćdziesiatych. W grudniu 1892 r. powstało w Nowem Towarzystwo Przemysłowe i Rolnicze pod przewodnictwem piekarza A.Langego. W 1894 r. towarzystwu temu , liczącemu 35 członków , do których należał także przybyły w 1892 r. do Nowego mistrz koszykarski Augustyn Frankowski ,jeden z najaktywniejszych działaczy narodowych tego miasta , przewodniczył rzeĄnik Józef Smoczyński . Członkowie Towarzystwa rekrutowali się głównie spośród kupców i rzemieślników. W 1902 r. liczyło ono 78 członków ,w tym 26 rzemieślników ,6 kupców ,9 rolników ,18 czeladników oraz 10 pracowników żeglugi .Po Smoczyńskim w ciągu 11 lat aż do 1905 r. funkcję przewodniczącego pełnił gospodarz z Twardej Góry Michał Maciejewski .Kolejnym długoletnim przewodniczącym był rzemieślnik Szwandt ,a nastepnie Dominik Frydrychowski . Towarzystwo odbywało co 4 tygodnie zebrania z pogadankami o sprawach rolnictwa i rzemiosła , jak i o tematyce oświatowej . Co pewien czas organizowało także amatorskie przedstawienia teatralne . Z początku XX w. Zebrania odbywały się od jesieni do wiosny co 2 tygodnie ,a w porze letniej co 4 tygodnie. W dniu 29VI 1903 r. powstało w Nowem Towarzystwo Ludowe ,do którego przystąpiło 80 członków. Przewodniczącym został Stanisław Wojnowski ,właściciel majątku Kończyce , Zastepcą mistrz szewski Feliks Znaniecki ,a sekretarzem Augustyn Frankowski . Na odbywanych co 2 tygodnie zebraniach wygłaszane były pogadanki lub odczytywane artykuły z gazet , o treści historycznej lub politycznej. W latach dziewięćdziesiątych nastapiła także odbudowa polskich kółek rolniczych .Jako pierwsze podjęło działalność kółko rolnicze w Przysiersku w 1894 r. To ożywienie w polskim życiu organizacyjnym było rezultatem wzmocnienia pozycji ekonomicznych polskiego chłopstwa oraz polskiego handlu i rzemiosła i wzrostu świadomości narodowej w końcu XIX i na początku XXw. Wystarczy wskazać na wspomniane już poprzednio zjawisko wzrostu liczby polskich kupców i rzemieślników ,zwłaszcza w Nowem i Osiu . Wielu z nich było przybyszami z Wielkopolski . Należał do nich m.in. piekarz Stanisław Wiecki , jeden z aktywniejszych działaczy polskich w Nowem . Z kolei wzmożona działalność organizacji polskich przyczyniła się do wzrostu i umocnienia polskiej świadomości , m.in. w Nowem , na początku XX w. Jednocześnie coraz bardziej powszechnie odczuwana w szerokich kręgach społeczeństwa polskiego dyskryminacja narodowościowa i rosnąca walka konkurencyjna między polskim a niemieckim drobnomieszczaństwem prowadziły ? mimo utrzymującego się w działalności polsich organizacji konserwatyzmu społecznego-do postępującej radykalizacji narodowej polskiego ruchu organizacyjnego.Wyrażało się to w dążeniach do nadania polskiemu ruchowi narodowemu bardziej ofensywnego charakteru. Na przykład na zebraniu Towarzystwa Ludowego w Nowem w listopadzie 1903 r.A.Frankowski i F.Znaniecki nawoływali do opuszczania kościoła w czasie wygłaszania niemieckich kazań. Z kolei na zebraniu w grudniu 1903 r. zaatakowali oni proboszcza nowskiego ,ks. Muszyńskiego za niedostateczne angażowanie się w sprawę polską. Podobnie na zebraniu w marcu 1904 r. deklarując się jako zwolennicy redaktora GAZETY GRUDZIˇDZKIEJ Kulerskiego ,skrytykowali oni postawę członków nowo utworzonego niemiecko-katolickiego towarzystwa czeladniczego ,którzy ?mimo ,że byli katolikami narodowości polskiej ?wystąpili o coniedzielne kazania w języku niemieckim.Na ich wniosek miał być zainstalowany w Nowem niemiecki wikary . O zróżnicowanej postawie duchowieństwa katolickiego wobec polskiego ruchu narodowego świadczy fakt ,że z kolei wikary nowski ks. Kupczyński na posiedzeniu Towarzystwa Ludowego w lipcu 1903 r. podkreslił w swoim wystapieniu ,że dzieci winny być wychowywane w duchu polskim i nie mogą się w pełni stosować do nauk nauczycieli ,gdyż ci ostatni dążą tylko do tego ,aby wychowywać je na Niemców.
Notatka: Dzieje Świecia nad Wisłą i jego regionu. Kazimierz Wajda
