Pomordowani nowianie
Po kampanii wrześniowej, nawet w jej trakcie zaczęły się prześladowania ludności polskiej. Po wkroczeniu wojsk niemieckich w niedzielę 3 września 1939 roku zaczęto przejmować majątki Polaków np. sklepy, firmy itp. Poniższe fragmenty opisujące jak wyglądał terror okupanta tamtej jesieni w Nowem, pochodzą z książki prof. Włodzimierza Jastrzębskiego Terror i zbrodnia, Warszawa 1974 r. Są to strony 157-158 poświęcone wydarzeniom w Nowem. Na szczególną uwagę zasługuje dokument podpisany przez komendanta II obwodu Selbstschutzu. G. Korbera, z Zajączkowa. Autor wyjaśnia na czym polega unikatowy charakter dokumentu.
Dwie uwagi pozamerytoryczne:
1.profesor Wł. Jastrzębski ur. 1939 roku jako kilkuletni chłopiec był (?) w Nowem, gdyż jego ojciec był pierwszym kierownikiem Zakładów Mechanicznych. ( źródło: opowieści mego ojca, który w czasie okupacji uczył się pod niemieckim zarządem zawodu, a po wojnie tam krótko pracował. Później założył własny warsztat- Rynek 9)
2. Warto na portalu udostępnić fotografię tablicy pamiątkowej z nazwiskami nowian- ofiar II wojny światowej znajdującej się w miejscowej farze.
Toruń, wrzesień 2009 r. /kapa/
Poniżej strony 157 i 158 z książki Terror i zbrodnia.
Trzecim miejscem, z którego wywożono Polaków na rozstrzelanie do lasów koło Grupy, było więzienie sądowe w miasteczku Nowe nad Wisłą pow. Świecie. .Był to punkt przeznaczony nie tylko dla obywateli samego miasteczka. ale i okolicznych, wsi.
W aktach procesowych A. Forstera, byłego Gauleitera i namiestnika okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie zachował się unikalny dokumentr12; nakaz aresztowania polskiej inteligencji przysłany przez komendanta II obwodu Selbstschutzu. G. Korbera, z Zajączkowa pow. Świecie do lokalnego przywódcy tej organizacji w Nowem, Volksdeutscha Emila Webera r12; o następującej treści:
r(...) Do dowódców miejscowych okręgu II. Na rozkaz Sturmbarmfiihrera należy aresztować jutro, dnia 21 października rano, całą polską inteligencję, a zatem lekarzy, nauczycieli, duchownych, sędziów, właścicieli majątków, byłych oficerów, jak również byłych urzędników i dostawić ich do odnośnego wiezienia sądowego z wyjaśnieniem, że aresztowanie następuje z polecenia pciicji państwowej. Instrukcje do translokacji więźniów zostaną później dostarczone. Pierwszy meldunek o wykonaniu należy skierować do mnie przez specjalnego gońca do godz. pół do jedenastej przed południem. Dowódca okręgu r12; podpisano G. Korber".
U dołu pismo zaopatrzono w dodatkową notatkę:
rNa podstawie tego rozkazu, aresztowano dziś w nocy 13 osób w mieście Nowem i doprowadzono je do tutejszego wiezienia sądowego. Nowe, dnia 21 X 1939 r. Komisaryczny Burmistrz" 17,
Osobliwość tego pisma polega na tym, że całe archiwum Selbstschutz Westpreussen uległo spaleniu pcd koniec listopada 1939 r. w specjalnie upozorowanym w tym celu wypadku drogowym. Jest to więc, praktycznie rzecz biorąc, jeden z nielicznych pochodzących z pierwszej ręki dowodów na te. że akcja Selbstschutzu była odgórnie zaplanowana i nie była. jak to czasem usiłuje się sugerować w procesach przestępców wojennych, wynikiem czyjegoś samowolnego działania.
Jak wynika z zeznań naocznego świadka W. Meissnera, więźniów więzienia sądowego .wywieziono w jednym dniu na egzekucje, zapewne 22 października 1939 r., samochodem ciężarowym, który kilkakrotnie nawracał18. Zginęli wówczas:
1.Ryszard Bartela, Nowe
2.? Brzóskowski, ksiądz katolicki, Nowe
3.Brunon Bukowski, Nowe
( s. 157)
4. Roman Chmielowiec (ur. 1874), rolnik, Michale
5. Tadeusz Chmielowiec (ur. 1914), rolnik, Michale
6. ? Dąbrowski, ksiądz katolicki, Nowe
7. Leon Dunajski, stolarz, Nowe
8. Brunon Echaust (ur. 1909), ksiądz katolicki. Nowe
9. Przemysław Frankowski, właściciel zakładu przemysł., Nowe
10. Emil Gedig (ur. 1888), Dragacz
11. Bernard Główczewski, adwokat, Nowe
12. Wincenty Jażdżewski, kupiec, Nowe
13. ? Karpiński, rolnik, Nowe
14. Jan Karpus, kierownik szkoły, Bochlin Miejski
15. Ksawery Klikowski (ur. 1881), robotnik, Zdrojewo
16. Władysław Konkol, rolnik, Morgi
17. Stanisław Eotowicz (ur. 1912), ksiądz katolicki, Pieniążkowo 13. Paweł Kotlęga (ur. 1906), Tryl
13, ? Kowalski, rolnik, Kozielec
20. Henryk Kraszucki, drogista, Nowe
21. Jan Kuchczyński, burmistrz. Nowe
22. Jan Kurek, Nowe
23. Józef Langowski, stolarz, Nowe
.24. Kazimierz Lietz, kierownik szkoły, Fieniążkcwo
25. Bernard Lorkowski, Nowe
23. Wiktor Lorkowski, Nowe
27. Franciszek Łączny, Nowe
23. Zygmunt Majewski (ur. ioSS). fryzjer, Nowe
28. Wacław Miszewski, Nowe
30. Leon Moryszkiewicz (ur. 1397), kierownik szkoły. Tryl
31. Stanisław Płonkarz, urzędnik, Nowe
32. Paweł Kadzimowski, kupiec, Nowe
33. Fryderyk Schulz (ur. 1905), Nowe
34. Henr3'k Sękowski (ur. 1921), uczeń, Nowe r6;
35. Benedykt Sielski, kominiarz. Nowe
36. Jan Strechlau, urzędnik. Nowe
37.Franciszek Szmuda, robotnik, Nowe
38.Adolf Szykowski, robotnik, Nowa
39. Tadeusz Szwarc (ur. 1922), uczeń, Nowe
40. Bogdan Wojnowski, syn wł. majątku, liończyce
41. Lech Wojnowski, syn wl. majątku Kończyce
42. Brunon Wróblewski, stolarz, Nowe
43. Franciszek Wróbłewski (ur. 1864), ksiądz katolicki. Lipno.'
Wśród zamordowanych był zamiłowany turysta, miłośnik regionu kociewskiego, autor broszury pt. Nowe nad Wisłą i okolica wydanej w 1938 r., Kazimierz Lietz19.
(s. 158) |
