Synagoga
Dodane przez dnia Styczeń 01 1970 02:00:00


Żyło tu pół tysiąca Żydów
W drugiej połowie XVIII wieku przybyli na ziemie nowskie Żydzi, zakładając pomiędzy Nowem a Bochlinem swoją kolonię. W ciągu wieku z 46 osób ich liczebność zwiększyła się do 425 osób. W 1847 roku za zgodą władz pruskich i miejscowego magistratu, wybudowali w Nowem synagogę. Mieściła się przy rogu ulic Kościuszki i Garbuzy. Był to otynkowany budynek wielkości piętrowego domu, ze spadzistym dachem, pokrytym czerwoną dachówką. Światło dzienne wpadało do bożnicy przez rząd trzech wysokich, wąskich okien, mieszczących się w północnej i południowej ścianie. Wejście do niej znajdowało się w zachodnim szczycie.
W pobliżu synagogi, przy ul. Garbuzy Żydzi mieli swój kirkut (cmentarz), który był podzielony alejkami na trzy kwatery. Niedaleko znajdował się dom pogrzebowy.
W 1923 roku gmina żydowska liczyła tylko 30 osób. Przyczyną tak małej liczebności było wymieranie oraz emigracje jej członków. Sytuacja ta zmieniła się, kiedy na początku lat 30-tych do Nowego napłynęli Żydzi z innych części kraju.
Większość Żydów w Nowem była biedna, część z nich nie miała pracy. Tylko nieliczni byli bogaci, posiadali warsztaty, zakłady, sklepy. Bieda większości członków gminy była przyczyną tego, że tylko nieliczni płacili regularnie podatki. Budżet gminy był niski, a ze składek wspierano również ubogich. Synagoga popadła w ruinę i w 1938 roku została urzędowo zamknięta ze względu na możliwość zawalenia. Przeprowadzono jeszcze remont, ale już od listopada wierni gromadzili się na modlitwę w prywatnym mieszkaniu przy Placu Św. Rocha, a w póĄniejszym czasie przy ul. Grudziądzkiej.
Wiosną 1940 roku Niemcy przystąpili do rozbiórki synagogi i likwidacji kirkutu. Żyrandole z bożnicy oddali na prośbę ks. proboszcza Pruszaka do fary, a skruszony materiał pozyskany z rozbiórki wykorzystali do utwardzenia podłoża budowanego wówczas północnego odcinka drogi prowadzącej do Gdańska.
Po synagodze nie pozostał ślad. Dzisiaj na jej miejscu stoi dom jednorodzinny, jedynie miejsce, w którym znajdował się kirkut i kilka żydowskich nagrobków (macew) przypominają nam o tym, że kiedyś Żydzi byli częścią społeczności Nowego.


IKA