Fryta i kierchacz
Dodane przez arek dnia Marzec 14 2011 12:55:23

---

Ostatnio na portalu pojawiła się Monika, która drąży sprawę Kozielca i miejscowych podań oraz legend. Pisząc o właścicielach Kozielca wspomina też o kierchaczu. Zdziwiło mnie to i zastanowiło. Poprzednio o kierchaczu wspominał mchris komentując zdjęcie macewy na Garbuzach (katogoria w Galerii – Cmentarze w Nowem). Musiałem to solidnie przemyśleć – wszak ja ze swego dzieciństwa nie pamiętałem tego słowa – postanowiłem się temu bliżej przyjrzeć.

Zacząłem poszukiwania – skoro nazwa ta pojawia się w Nowem czyli na Kociewiu sięgnąłem po Mały słownik kociewski i znalazłem: / kirchacz – cmentarz ewangelicki / . Kirchacz – kierchacz – to tylko kwestia wymowy (i słyszenia danego wyrazu). Być może (ale prawdopodobne), że tą nazwą nowianie objęli wszystkie cmentarze: ewangelickie, żydowskie?

Zatrzymajmy się tylko przy cmentarzach ewangelickich. /Cmentarze posiadali ewangelicy dość liczne, rozsiane po całej swej parafii. W Nowem posiadali dwa: stary, na rogu ul. Zduńskiej i ul. 19 lutego – otoczony był murem, na bramie widniał napis: „Eingang zu Ruhe”. (zniesiony 1945r) oraz nowy na Nowym Świecie, gdzie była także kaplica cmentarna.

Ponadto w Kamionce, Milewku, Morgach Górnych, Zdrojewie, Trylu, Gajewie (Zabudowni) i w Głodowie, Twardej Górze./ (Mross s. 156/157).

I tu nie najlepsza wiadomość dla Moniki – w kronice ks. Mrossa nie ma cmentarza - kierchacza w Kozielcu; a dokumenty Zarządu Miejskiego z roku 1937 nie odnotowują ewangelików w tej miejscowości.

Z kolei inaczej wyniki z pierwszego spisu powszechnego po I wojnie światowej – odbył się 30 września 1921r - odnotowują następujące dane: w Kozielcu mieszkało 255 osób, z tego 18 katolików; 230 ewangelików i 7 osób innego wyznania chrześcijańskiego – czyli na pewno był kierchacz w Kozielcu. Więc może ta wiadomość nie jest zła – po prostu w innych źródłach należy szukać.



Będąc jeszcze mieszkańcem Nowego niejednokrotnie słyszałem, że oto burza idzie od fryty co dla mnie mieszkającego na Rynku znaczyło tyle, że burza nadciąga od Twardej Góry – z tego kierunku.

Fryta - z powyższego powiedzenia długo się broniła. Nie natrafiałem na żaden ślad. Używałem tego powiedzonka również poza Nowem. Powiedzonko to tak we mnie tkwiło, że w miejscowości, w której aktualnie przebywam fryta tak została spopularyzowana, że tu też burza nadciąga od fryty. To efekt mojej i Natalii (córki)działalności.

Na frytę natrafiłem wertując wydaną w Gdańsku w 1896r książeczkę Konstantego Kościńskiego

Kościoły i kaplice w Nowem .... Przeczytałem: / Około r. 1812 zaczęto też używać cmentarza poza miastem na polu miejskim Frecie/(s. 24/25).

I znowu mamy do czynienia z zagadką językoznawczą; pewnie w mowie nowian owa historyczna nazwa Freta zamieniła się w Frytę. Znowu kwestia wymowy, a potem frytę z małej litery. Po prostu mieszkańcy Nowego zapomnieli o nazwie pola miejskiego = należącego do gminy.

Tak to nie po raz pierwszy okazuje się, że w mowie znaleźć można zabytki. Przechowane w sposób nieuświadomiony. Ale takie znaleziska wzbogacają naszą wiedzę o przeszłości.

W tym artykule nie rozstrzygam skąd wzięły się owe nazwy: kierchacz/ kirchacz czy fryta. Chociaż forma kirchacz wskazywać może na związek z niemieckim Kirche = kościół; a biorąc deklarowaną przez ewangelików narodowość niemiecką ludność polska (katolicy) nazywali tamte nekropolie kirchaczami? Myślę, że ktoś autorytatywnie na ten temat się wypowie.



UWAGA: teksty ujęte w /.../ - to cytaty ze wskazanych dzieł.kapa

Komentarze

IKA dnia sierpień 10 2005 22:34:48 Na frycie chowano samobójców, topielców , niekatolików. W 1935 roku został tam postawiony krzyż. Przez wiele lat moja rodzina opiekowała się tym miejscem.Kapa rozbawiłes mnie z tą frytą w Biesowicach:) mchris dnia sierpień 10 2005 23:21:54 Dzięki Kapa za ten artykuł.Całe szczęście,ze Cię nowska ziemia wydała.Dla mnie słowo fryta kojarzy się zawsze w zbitce ze słowem alby.Popularną odpowiedzią na pytanie gdzie leziesz,/a pytany nie bardzo chciał zdradzić dokąd idzie/zawsze była odpowiedż ,że idę na fryty alby.Do znaczyło gdzieś za Nowe. Monika dnia sierpień 11 2005 07:34:50 Faktycznie szukam informacji o Koielcu i za duzo to sie nie dowiedzialam, a kierchacz tam byl bo jeszcze moja mama pamieta rozbite plyty nagrobne to byly lata tak ok. 50/60 dnia sierpień 11 2005 08:21:06 żeby płyty nagrobne mogły w latach 50/60-tych być pobite - musiały się tam znaleĄć długo przed wojną, gdy ewangelicy nie uciekli stamtąd. Ale nie chcemy przyznawać się do niszczenie grobów. Monika dnia sierpień 11 2005 21:51:10 taki fakt znam z przekazow rodzinnych wiec chce sie tym podzielic dnia sierpień 12 2005 08:22:38 Monika nie tłumacz się, że poruszyłaś sprawę. Z tekstu wynika, że było w naszej gminie było ponad dziesięć - a ile jest? To jest dewastacja historii. dnia sierpień 12 2005 08:23:32 cmentarzy, kierchaczy ponad 10. jurek_jot dnia sierpień 15 2005 17:05:47 Odnośnie nazwy kierchacz (używaliśmy jej w dzieciństwie podczas zabaw na Garbuzach) - przypuszczam, że może ona pochodzić od niemieckiego słowa kirchhof - cmentarz, od kirche (kościół) i hof (podwórze, dziedziniec).To tyle, pozdrawiam Monika dnia sierpień 17 2005 13:35:01 a ja slyszalam ze fryta to miejsce pod lasem za nowym swiatem kabest47 dnia sierpień 19 2005 21:22:38 na frytę moi kochani w latach 60-tych to z moją babcią chodziłem na kurki; do wyższego lasu/stadtwaldu albo tanzwaldu??/ na co bóg dał, a w szonki po rydze,maślaki,kożlarze,brzozaki/babki/ . Ale też wiem, kiedy burza od fryty jedna a druga od Grudziądza się spotkały nad Wisłą w okolicach Nowego to spektakl był przedniejszy niż to co pokazać ma J.M.J. w Gdańsku w najbliższych dniach sierpniowych. kabest47 dnia sierpień 19 2005 21:24:51 na frytę moi kochani w latach 60-tych to z moją babcią chodziłem na kurki; do wyższego lasu/stadtwaldu albo tanzwaldu??/ na co bóg dał, a w szonki po rydze,maślaki,kożlarze,brzozaki/babki/ . Ale też wiem, kiedy burza od fryty jedna a druga od Grudziądza się spotkały nad Wisłą w okolicach Nowego to spektakl był przedniejszy niż to co pokazać ma J.M.J. w Gdańsku w najbliższych dniach sierpniowych. rudy_ment dnia luty 07 2007 17:23:27 ciekawe czy Dar_iusz tu zajrzał?