Fara p.w. Św. Mateusza w Nowem
Dodane przez dnia Styczeń 01 1970 02:00:00
Parafia istniała już zapewne w końcu XIII w. , zachowany jednak budynek kościelny pochodzi z czasów póĄniejszych. Kościół ten usytuowany jest w północno-zachodniej części miasta, w sąsiedztwie dawnej linii murów miejskich.
Bryłę tego budynku tworzy prostokątnie zamknięte prezbiterium, do którego przytyka wyższy, halowy korpus nawowy. Pierwotny jego plan miał formę zbliżoną do kwadratu. Wieża kościoła, nakryta namiotowym, otoczonym krenelażem dachem, wbudowana jest asymetrycznie w rzucie zachodniego przęsła południowej nawy bocznej. Ściany zewnętrzne rozczłonowane są schodkowymi przyporami i wysmukłymi, ostrołukowymi oknami. Główną jednak ozdobę zewnętrzną kościoła stanowią trzy- bogato członowane szczyty: prezbiterialny, pierwotnie schodkowy, podzielony wspartymi na zdwojonych półkolumnach fryzami arkadowymi na trzy kondygnacje i zwieńczony krenelażem; wschodni korpusu nawowego, schodkowy, zdobiony ostrołukowymi wnękami i zwieńczony sygnaturką; zachodni, również schodkowy, którego zasadniczy element zdobniczy tworzą ustawione ukośnie pilastry, zwieńczone nad krawędzią szczytu sterczynami; oraz trzy strefy ostrołucznych blend.
Do historii kościoła nie zachowały się żadne wiadomości Ąródłowe. skreślenie czasu i etapów jego budowy możliwe jest tylko na podstawie analizy stylistycznej. Jak na to wskazują jej wyniki , obiekt powstał w dwóch, czasowo niezbyt ad siebie odległych etapach, około połowy XIV w. 1. Najpierw wzniesione zostało prezbiterium, z dawną kruchtą i zakrystią i znajdującą się obecnie wewnątrz kościoła wieżyczką schodową, następnie zaś korpus nawowy i wieża zachodnia. Kampanię budowlaną zakończyło wzniesienie szczytów, stanowiących jedno z lepszych osiągnięć architektury gotyckiej na terenie Polski północnej. Dodać tu należy, że szczyt wschodni prezbiterium, pierwotnie również schodkowy, przebudowany został prawdopodobnie w drugiej połowie XV w., a następnie już w. XIX, poddany daleko idącej restauracji, zniekształcającej nieco jego cechy stylowe. Do zasklepiania kościoła przystąpiono dopiero póĄniej, na przełomie XIV i XV w., i to jedynie w części wschodniej. Prezbiterium otrzymało wówczas czteroprzęsłowe, ozdobne sklepienie gwiaĄdziste. Zasklepione zostały także zakrystia i kruchta. Natomiast sklepienie zamierzone w korpusie nawowym pod które przygotowano już ośmioboczne filary, nie zostało wykonane, i kryć stropem.
Fara w Nowem, ze swoją bocznie ustawioną wieżą nie znajduje analogii w najbliższej okolicy. Być może, że mamy tu do czynienia z wpływem pewnych rozwiązań formalnych, stosowaną w architekturze kościelnej sąsiedniej diecezji pomezańskiej . Mimo dość szeroko zakrojonych, lecz bliżej niesprecyzowanych prac wykonywanych w 1733 r. kościół zachował w całej pełni swój średniowieczny charakter. Dość zasadniczym pracom restauratorskim, utrzymanym w duchu neogotyckim, poddano kościół w T. 1862, kiedy to zmieniony został dość mocno wygląd szczytu prezbiterium . Najpoważniejsza jednak ingerencja w substancję zabytku nastąpiła w latach 1911-1914, kiedy to ze względu na wzrost liczby wiernych powstała rzekomo konieczność zwiększenia jego powierzchni użytkowej. W czasie przeprowadzonych wówczas prac przedłużono korpus nawowy na zachód i rozszerzono w kierunku północnym, a w powstałym w ten sposób nowym wnętrzu założono jednolite, neogotyckie sklepienia, usuwając z tej okazji stare stropy, pokrywające dawniej nawy kościoła. Nadto wykonano jeszcze sporo drobniejszych prac m. in. położono nową posadzkę na znacznie wyższym niż poprzednia poziomi~. W wyniku tych przedsięwzięć budowlanych nastąpiła wewnątrz kościoła dość znaczna strata wartości zabytkowych. Jeśli chodzi natomiast o stronę zewnętrzną, to biorąc pod uwagę skalę robót, należy chyba w sumie pozytywnie ocenić wysiłki projektanta, zmierzające do zachowania ważnej w panoramie miasta sylwety kościoła w możliwie nie naruszonym stanie.
Fragment pochodzi z następującej publikacji: Dzieje Świecia nad Wisłą i jego regionu pod redakcją Kazimierza Jasińskiego, Warszawa-Poznań-Toruń-1979,